Η κατάργηση της διδασκαλίας της μουσικής και των εικαστικών στο Γυμνάσιο
Ανακοινώθηκαν προσφάτως - μεταξύ άλλων - δύο σημαντικές αλλαγές στο αναλυτικό και στο ωρολόγιο πρόγραμμα του Γυμνασίου:
α. ο περιορισμός των ωρών διδασκαλίας της Γλώσσας και β. η κατάργηση της διδασκαλίας των μαθημάτων της Μουσικής και των Εικαστικών.
Δυστυχώς αποτελεί πλέον παράδοση στα ελληνικά εκπαιδευτικά δεδομένα να γίνονται εν μέσω της θερινής διακοπής της εκπαιδευτικής διαδικασίας οποιεσδήποτε αλλαγές - και κυρίως βέβαια οι αστήριχτες και οι αντιπαιδαγωγικές -, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν αντιδράσεις. Την πρακτική αυτή, η οποία υποσκάπτει σοβαρά κάθε έννοια δημοκρατικής νομιμοποίησης ενός κυβερνητικού μέτρου, την καταδικάζουν οι πάντες, την εφαρμόζουν ωστόσο απροκάλυπτα οι αρμόδιοι υπουργοί, όταν βρίσκονται εντός του νυμφώνος της εξουσίας.
Πέρα από αυτό τα νομοσχέδια φέρουν σχεδόν πάντα το όνομα του εκάστοτε υπουργού που τα εισάγει προς ψήφιση, ενώ δεν γίνονται γνωστά συνήθως τα ονόματα των συμβούλων και των ειδικών που τα εισηγούνται, έτσι ώστε να απονέμεται από τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και την κοινωνία εν γένει ο δίκαιος έπαινος ή το ανάθεμα αντίστοιχα. Η απλή λογική ωστόσο και η στοιχειώδης δημοκρατική ευαισθησία απαιτούν την επωνυμία των προτεινόντων και στήριξη των προτάσεών τους με επιστημονικά επιχειρήματα. Θα αναφερθώ στην συνέχεια μόνο στο θέμα της κατάργησης της διδασκαλίας της Μουσικής και των Εικαστικών, ευελπιστώντας ότι κάποιος ειδικότερος εμού θα αναλάβει τον έλεγχο του παντελώς αστήριχτου και προφανώς επικίνδυνου μέτρου, το οποίο συνιστά ο περιορισμός των ωρών διδασκαλίας της Γλώσσας. Οι συνθήκες δεν μου επιτρέπουν διεξοδική παρουσίαση και συζήτηση, πιστεύω πάντως ότι θα προκύψει επαρκώς η στήριξη του ισχυρισμού μου ότι η κατάργηση της διδασκαλίας των καλλιτεχνικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο αποτελεί ευθεία επέμβαση σε μερικές βασικές παιδαγωγικές αρχές.
α. Η κατάργηση της διδασκαλίας της Μουσικής και των Εικαστικών βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση προς το ιδεώδες και τους σκοπούς της αγωγής της ελληνικής εκπαίδευσης. Ως γνωστόν, το ιδεώδες της αγωγής είναι απόρροια του συστήματος αξιών μιας κοινωνίας και εναρμονίζεται πάντοτε προς το ισχύον κοινωνικο-πολιτικό καθεστώς. Το ισχύον στην χώρα μας ιδεώδες της αγωγής διαγράφεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο «… η παιδεία αποβλέπει στην διάπλαση των μαθητών σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες». Εξειδικεύοντας το ιδεώδες της αγωγής ο νόμος προσδιορίζει ότι «σκοπός της εκπαίδευσης είναι να συμβάλει στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε … να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητας και να ζήσουν δημιουργικά».
Κατά συνέπεια οι γνώσεις, οι ιδέες, οι στάσεις, οι αξίες και γενικότερα τα αντικείμενα τα οποία προσφέρονται από το σχολείο στον μαθητή ως μορφωτικά αγαθά καθορίζονται με βάση την κοσμοθεωρητική αντίληψη και την περί ανθρώπου εικόνα της εκάστοτε κοινωνίας. Με τα μορφωτικά αυτά αγαθά το σχολείο επιδιώκει την επαφή και την εξοικείωση των μαθητών με τα αντικείμενα του πολιτισμού της ανθρωπότητας. Επειδή όμως τα πολιτιστικά και άρα και τα μορφωτικά αγαθά είναι πολλά και δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε όλα, ένα πρώτο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα είναι η επιλογή των καταλληλότερων, ώστε να αποτελέσουν τα μαθήματα και τις ενότητες που θα διδαχθούν στο σχολείο. Η επιλογή αυτή γίνεται σύμφωνα με μερικές βασικές αρχές, όπως η χρησιμότητα για την ζωή, η μορφωτική αξία της διδακτέας ύλης, η επιστημονική εγκυρότητα των παρεχόμενων γνώσεων και κυρίως σύμφωνα με την αρχή της αρμονίας και της ισορροπίας, δηλ. σύμφωνα με την καταλληλότητά τους να καλλιεργούν αρμονικά την ψυχή και το σώμα και να απευθύνονται όχι μόνον στην γνωστική, αλλά και στην συναισθηματική και στην ψυχοκινητική περιοχή, στο κεφάλι, στην καρδιά και στο χέρι, όπως έλεγε ο J. H. Pestalozzi. Είναι προφανές ότι η αρχή αυτή διακυβεύεται σοβαρά με την κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων.
β. Η κατάργηση του μαθήματος της Μουσικής και των Εικαστικών εξοβελίζει από το σχολείο και τα τελευταία ίχνη μαθητοκεντρικότητας. Σύμφωνα με την αρχή αυτή τα περιεχόμενα του Αναλυτικού Προγράμματος πρέπει να ανταποκρίνονται στις δυνατότητες, στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών, αφού «το σχολείο δεν αποτελεί απλώς προετοιμασία για την μελλοντική ζωή του μαθητή, είναι το ίδιο η ζωή του μαθητή». Στην αρχή αυτή στηρίζεται όλο το οικοδόμημα της Μεταρρυθμιστικής Παιδαγωγικής στην Ευρώπη και στην Αμερική του 20ού αιώνα, όπως εκφράζεται και στην Ελλάδα με τον Εκπαιδευτικό Δημοτικισμό. Επομένως το Αναλυτικό Πρόγραμμα πρέπει να είναι προσανατολισμένο στο μέλλον, στα μελλοντικά μορφωτικά ενδιαφέροντα και στις μελλοντικές ανάγκες των μαθητών, χωρίς όμως να αγνοεί και να παραβλέπει την ανάγκη των μαθητών να ζήσουν το παρόν.
γ. Η κατάργηση της διδασκαλίας της Μουσικής και των Εικαστικών αποτελεί ευθεία βολή στην βαθύτερη ουσία του θεσμού του σχολείου. Στην σημερινή κοινωνία των επιδόσεων, όπως έχει γίνει πλέον η ελληνική κοινωνία, η αρχή των επιδόσεων έχει υπεισέλθει πλέον και στο σχολείο, στον πυρήνα του οποίου επέφερε µία σημαντική μεταβολή: Το μετέτρεψε από χώρο σχόλης (από όπου η λέξη «σχολείο» έλκει και την ετυμολογία της), δηλ. άνετης, παιγνιώδους, ελεύθερης και χαλαρής μάθησης και αγωγής, σε χώρο επιδόσεων, δηλ. εξετάσεων και βαθμολογίας, υποσκάπτοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον παιδαγωγικό χαρακτήρα του. Έτσι ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας της σχολικής μάθησης έχει γίνει το κυρίαρχο στοιχείο του σημερινού σχολείου. Αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια, διάθεση για συντροφική προσφορά κ.ά.π. θυσιάζονται στον Μολώχ των επιδόσεων και των βαθμών. Επιτυχία έχει ο «καταφερτζής», εκείνος ο οποίος μπορεί και αντιλαμβάνεται εγκαίρως τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος και προσαρμόζεται γρήγορα στις απαιτήσεις του. Όχι όποιος είναι πράγματι «καλός», αλλά εκείνος ο οποίος αποδεικνύεται ότι είναι καλύτερος από τους άλλους. Όχι όποιος ακολουθεί τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του, αλλά εκείνος ο οποίος τα μεταποιεί σε στρατηγικές υποσκέλισης των συμμαθητών του, οι οποίοι πια δεν είναι σύντροφοι, αλλά αντίπαλοι.
δ. Η κατάργηση του μαθήματος της Μουσικής και των Εικαστικών υποσκάπτει τον χαρακτήρα του Γυμνασίου ως σχολείου γενικής παιδείας και μόρφωσης. Όπως είναι γνωστό, η προτίμηση γνώσεων και μαθημάτων με πρακτικό και ωφελιμιστικό χαρακτήρα προσιδιάζει στην τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, ενώ στα πλαίσια της γενικής μόρφωσης τα μορφωτικά αγαθά έχουν κυρίως θεωρητικό και μη άμεσα εξαργυρώσιμο χαρακτήρα. Διατείνονται βέβαια οι «αρμόδιοι» και οι «ειδικοί» της εκπαίδευσης ότι σε μια εποχή έκρηξης των γνώσεων και πληθώρας της διδακτέας ύλης είναι αναγκασμένοι να κάνουν όχι απλώς επιλογή των μορφωτικών αγαθών, αλλά αναζήτηση των καλύτερων. Πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι πολλά μαθήματα και περιεχόμενα του Αναλυτικού Προγράμματος φαίνεται να μην ικανοποιούν κατά τρόπον άμεσο και εμφανή μελλοντικές ανάγκες των μαθητών, τα διδάσκουμε όμως για την ειδολογική μόρφωση που προσφέρουν, δηλ. την γενικότερη καλλιέργεια των ψυχοπνευματικών δυνάμεων, που προσφέρει η γενική μόρφωση. Την σημασία και την αναγκαιότητα της ειδολογικής μόρφωσης δεν μπορεί κανείς να την θέσει εν αμφιβόλω.
Στην περίπτωση των σχολείων γενικής παιδείας και μόρφωσης εξάλλου, όπως είναι το Γυμνάσιο, σκοπός είναι να εισαχθούν οι μαθητές στην κατανόηση όλου του φάσματος του πολιτισμού. Για αυτό επιδιώκεται η παροχή γενικής μόρφωσης, μιας πλατιάς μόρφωσης και όχι στενής και πρακτικής, όπως γίνεται στα επαγγελματικά σχολεία. Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνούμε εν προκειμένω ότι ούτε και στα σχολεία τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης μπορούμε να παραιτηθούμε από την προσφορά γενικής μόρφωσης. Με άλλα λόγια η παροχή γενικής μόρφωσης είναι απαραίτητη σε όλα τα μέλη της κοινωνίας, κυρίως διότι αποτελεί την πλατιά βάση συνεννόησης όλων με όλους, ανεξάρτητα από την θέση την οποία έχει το κάθε μέλος με βάση την ισχύουσα κατανομή εργασίας. Η γενική μόρφωση εξάλλου εξασφαλίζει την βάση, ώστε ο καθείς να κατανοεί την σημασία της εργασίας του άλλου και να συνειδητοποιεί ότι ο κάθε κρίκος της αλυσίδας των επαγγελμάτων είναι σημαντικός και απαραίτητος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται επίσης η απαιτούμενη σε όλες τις κοινωνίες ή ομάδες κοινωνική συνοχή.
ε. Η κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων περιορίζει σημαντικά τις δυνατότητες της παιδαγωγούσας διδασκαλίας. Σχεδόν από τις απαρχές της παιδαγωγικής σκέψης και πράξης ισχύει ως αυτονόητο αξίωμα ότι κάθε διδασκαλία πρέπει να είναι παιδαγωγούσα, να έχει δηλ. ως σκοπό όχι μόνο την μετάδοση γνώσεων και την ανάπτυξη των πνευματικών δυνάμεων, αλλά και την καλλιέργεια της ψυχής, δηλ. την μόρφωση η οποία οδηγεί στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του μαθητή. Με άλλα λόγια η παιδαγωγούσα διδασκαλία αποβλέπει στην καλλιέργεια της διάνοιας του μαθητή, στην ισχυροποίηση της βούλησής του και στην ανάπτυξη ενός πλούσιου συναισθηματικού κόσμου με ζωντανό ενδιαφέρον για κάθε αληθές, αγαθό και ωραίο αλλά και με θετικές προδιαθέσεις προς τον συνάνθρωπο. Δυστυχώς όμως την πλευρά αυτή αδυνατούν να την κατανοήσουν όσοι βλέπουν την εκπαίδευση από την στενή σκοπιά της άμεσης ωφελιμιστικής χρησιμότητας.
στ. Τέλος, η κατάργηση του μαθήματος της Μουσικής ακυρώνει σχεδόν την εκπαιδευτική παράδοση όλου του δυτικού κόσμου. Ομόφωνα σχεδόν η παράδοση αυτή τοποθετεί τις απαρχές του Αναλυτικού Προγράμματος των σχολείων της Δύσεως στην προκλασική και στην κλασική Ελλάδα, όπως μας παραδίδεται από τις παραστάσεις αγγείων με θέμα την σχολική διδασκαλία. Σε όλες σχεδόν αυτές τις παραστάσεις - και είναι πολλές - η Μουσική αποτελεί τον πυρήνα των σχολικών δραστηριοτήτων του μαθητή. Οι γραπτές πηγές συμπληρώνουν την εικόνα αυτή και σύμφωνα με αυτές ο κύκλος της «πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης», όπως θα λέγαμε σήμερα, περιελάμβανε τα μαθήματα τριών δασκάλων, α) του παιδοτρίβη για την άθληση του σώματος, β) του κιθαριστή για την μουσική και γ) του γραμματιστή για τα στοιχεία της Γλώσσας και της Αριθμητικής. Αντίθετα, ο κύκλος της «δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» οριστικοποιήθηκε κατά την ελληνιστική εποχή ως «εγκύκλιος παιδεία» και, αφού πέρασε από τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς και τους Δυτικούς, διατηρήθηκε μέχρι τα νεώτερα χρόνια με την μορφή των επτά ελευθέριων τεχνών. Η Μουσική δεν αποτελούσε απλώς μία από αυτές τις ελευθέριες τέχνες, αλλά διαπερνούσε σχεδόν την διδασκαλία όλων αυτών.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, πιστεύουμε ότι με την κατάργηση του μαθήματος της Μουσικής και των Εικαστικών στο Γυμνάσιο, εξασθενίζει και φτωχαίνει η διδασκαλία, η μόρφωση και η παιδεία. Στοιχειώδης δημοκρατική ευαισθησία απέναντι στους μαθητές, στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς απαιτεί από τους εισηγητές της κατάργησης να κοινοποιήσουν την συλλογιστική τους και να προβάλουν τα δικά τους αντεπιχειρήματα.
* Ο κ. Αχιλλέας Καψάλης είναι καθηγητής της Παιδαγωγικής
Δημοσιεύτηκε στο "ΒΗΜΑ"
Ανακοινώθηκαν προσφάτως - μεταξύ άλλων - δύο σημαντικές αλλαγές στο αναλυτικό και στο ωρολόγιο πρόγραμμα του Γυμνασίου:
α. ο περιορισμός των ωρών διδασκαλίας της Γλώσσας και β. η κατάργηση της διδασκαλίας των μαθημάτων της Μουσικής και των Εικαστικών.
Δυστυχώς αποτελεί πλέον παράδοση στα ελληνικά εκπαιδευτικά δεδομένα να γίνονται εν μέσω της θερινής διακοπής της εκπαιδευτικής διαδικασίας οποιεσδήποτε αλλαγές - και κυρίως βέβαια οι αστήριχτες και οι αντιπαιδαγωγικές -, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν αντιδράσεις. Την πρακτική αυτή, η οποία υποσκάπτει σοβαρά κάθε έννοια δημοκρατικής νομιμοποίησης ενός κυβερνητικού μέτρου, την καταδικάζουν οι πάντες, την εφαρμόζουν ωστόσο απροκάλυπτα οι αρμόδιοι υπουργοί, όταν βρίσκονται εντός του νυμφώνος της εξουσίας.
Πέρα από αυτό τα νομοσχέδια φέρουν σχεδόν πάντα το όνομα του εκάστοτε υπουργού που τα εισάγει προς ψήφιση, ενώ δεν γίνονται γνωστά συνήθως τα ονόματα των συμβούλων και των ειδικών που τα εισηγούνται, έτσι ώστε να απονέμεται από τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και την κοινωνία εν γένει ο δίκαιος έπαινος ή το ανάθεμα αντίστοιχα. Η απλή λογική ωστόσο και η στοιχειώδης δημοκρατική ευαισθησία απαιτούν την επωνυμία των προτεινόντων και στήριξη των προτάσεών τους με επιστημονικά επιχειρήματα. Θα αναφερθώ στην συνέχεια μόνο στο θέμα της κατάργησης της διδασκαλίας της Μουσικής και των Εικαστικών, ευελπιστώντας ότι κάποιος ειδικότερος εμού θα αναλάβει τον έλεγχο του παντελώς αστήριχτου και προφανώς επικίνδυνου μέτρου, το οποίο συνιστά ο περιορισμός των ωρών διδασκαλίας της Γλώσσας. Οι συνθήκες δεν μου επιτρέπουν διεξοδική παρουσίαση και συζήτηση, πιστεύω πάντως ότι θα προκύψει επαρκώς η στήριξη του ισχυρισμού μου ότι η κατάργηση της διδασκαλίας των καλλιτεχνικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο αποτελεί ευθεία επέμβαση σε μερικές βασικές παιδαγωγικές αρχές.
α. Η κατάργηση της διδασκαλίας της Μουσικής και των Εικαστικών βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση προς το ιδεώδες και τους σκοπούς της αγωγής της ελληνικής εκπαίδευσης. Ως γνωστόν, το ιδεώδες της αγωγής είναι απόρροια του συστήματος αξιών μιας κοινωνίας και εναρμονίζεται πάντοτε προς το ισχύον κοινωνικο-πολιτικό καθεστώς. Το ισχύον στην χώρα μας ιδεώδες της αγωγής διαγράφεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο «… η παιδεία αποβλέπει στην διάπλαση των μαθητών σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες». Εξειδικεύοντας το ιδεώδες της αγωγής ο νόμος προσδιορίζει ότι «σκοπός της εκπαίδευσης είναι να συμβάλει στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε … να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητας και να ζήσουν δημιουργικά».
Κατά συνέπεια οι γνώσεις, οι ιδέες, οι στάσεις, οι αξίες και γενικότερα τα αντικείμενα τα οποία προσφέρονται από το σχολείο στον μαθητή ως μορφωτικά αγαθά καθορίζονται με βάση την κοσμοθεωρητική αντίληψη και την περί ανθρώπου εικόνα της εκάστοτε κοινωνίας. Με τα μορφωτικά αυτά αγαθά το σχολείο επιδιώκει την επαφή και την εξοικείωση των μαθητών με τα αντικείμενα του πολιτισμού της ανθρωπότητας. Επειδή όμως τα πολιτιστικά και άρα και τα μορφωτικά αγαθά είναι πολλά και δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε όλα, ένα πρώτο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα είναι η επιλογή των καταλληλότερων, ώστε να αποτελέσουν τα μαθήματα και τις ενότητες που θα διδαχθούν στο σχολείο. Η επιλογή αυτή γίνεται σύμφωνα με μερικές βασικές αρχές, όπως η χρησιμότητα για την ζωή, η μορφωτική αξία της διδακτέας ύλης, η επιστημονική εγκυρότητα των παρεχόμενων γνώσεων και κυρίως σύμφωνα με την αρχή της αρμονίας και της ισορροπίας, δηλ. σύμφωνα με την καταλληλότητά τους να καλλιεργούν αρμονικά την ψυχή και το σώμα και να απευθύνονται όχι μόνον στην γνωστική, αλλά και στην συναισθηματική και στην ψυχοκινητική περιοχή, στο κεφάλι, στην καρδιά και στο χέρι, όπως έλεγε ο J. H. Pestalozzi. Είναι προφανές ότι η αρχή αυτή διακυβεύεται σοβαρά με την κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων.
β. Η κατάργηση του μαθήματος της Μουσικής και των Εικαστικών εξοβελίζει από το σχολείο και τα τελευταία ίχνη μαθητοκεντρικότητας. Σύμφωνα με την αρχή αυτή τα περιεχόμενα του Αναλυτικού Προγράμματος πρέπει να ανταποκρίνονται στις δυνατότητες, στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών, αφού «το σχολείο δεν αποτελεί απλώς προετοιμασία για την μελλοντική ζωή του μαθητή, είναι το ίδιο η ζωή του μαθητή». Στην αρχή αυτή στηρίζεται όλο το οικοδόμημα της Μεταρρυθμιστικής Παιδαγωγικής στην Ευρώπη και στην Αμερική του 20ού αιώνα, όπως εκφράζεται και στην Ελλάδα με τον Εκπαιδευτικό Δημοτικισμό. Επομένως το Αναλυτικό Πρόγραμμα πρέπει να είναι προσανατολισμένο στο μέλλον, στα μελλοντικά μορφωτικά ενδιαφέροντα και στις μελλοντικές ανάγκες των μαθητών, χωρίς όμως να αγνοεί και να παραβλέπει την ανάγκη των μαθητών να ζήσουν το παρόν.
γ. Η κατάργηση της διδασκαλίας της Μουσικής και των Εικαστικών αποτελεί ευθεία βολή στην βαθύτερη ουσία του θεσμού του σχολείου. Στην σημερινή κοινωνία των επιδόσεων, όπως έχει γίνει πλέον η ελληνική κοινωνία, η αρχή των επιδόσεων έχει υπεισέλθει πλέον και στο σχολείο, στον πυρήνα του οποίου επέφερε µία σημαντική μεταβολή: Το μετέτρεψε από χώρο σχόλης (από όπου η λέξη «σχολείο» έλκει και την ετυμολογία της), δηλ. άνετης, παιγνιώδους, ελεύθερης και χαλαρής μάθησης και αγωγής, σε χώρο επιδόσεων, δηλ. εξετάσεων και βαθμολογίας, υποσκάπτοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον παιδαγωγικό χαρακτήρα του. Έτσι ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας της σχολικής μάθησης έχει γίνει το κυρίαρχο στοιχείο του σημερινού σχολείου. Αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια, διάθεση για συντροφική προσφορά κ.ά.π. θυσιάζονται στον Μολώχ των επιδόσεων και των βαθμών. Επιτυχία έχει ο «καταφερτζής», εκείνος ο οποίος μπορεί και αντιλαμβάνεται εγκαίρως τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος και προσαρμόζεται γρήγορα στις απαιτήσεις του. Όχι όποιος είναι πράγματι «καλός», αλλά εκείνος ο οποίος αποδεικνύεται ότι είναι καλύτερος από τους άλλους. Όχι όποιος ακολουθεί τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του, αλλά εκείνος ο οποίος τα μεταποιεί σε στρατηγικές υποσκέλισης των συμμαθητών του, οι οποίοι πια δεν είναι σύντροφοι, αλλά αντίπαλοι.
δ. Η κατάργηση του μαθήματος της Μουσικής και των Εικαστικών υποσκάπτει τον χαρακτήρα του Γυμνασίου ως σχολείου γενικής παιδείας και μόρφωσης. Όπως είναι γνωστό, η προτίμηση γνώσεων και μαθημάτων με πρακτικό και ωφελιμιστικό χαρακτήρα προσιδιάζει στην τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, ενώ στα πλαίσια της γενικής μόρφωσης τα μορφωτικά αγαθά έχουν κυρίως θεωρητικό και μη άμεσα εξαργυρώσιμο χαρακτήρα. Διατείνονται βέβαια οι «αρμόδιοι» και οι «ειδικοί» της εκπαίδευσης ότι σε μια εποχή έκρηξης των γνώσεων και πληθώρας της διδακτέας ύλης είναι αναγκασμένοι να κάνουν όχι απλώς επιλογή των μορφωτικών αγαθών, αλλά αναζήτηση των καλύτερων. Πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι πολλά μαθήματα και περιεχόμενα του Αναλυτικού Προγράμματος φαίνεται να μην ικανοποιούν κατά τρόπον άμεσο και εμφανή μελλοντικές ανάγκες των μαθητών, τα διδάσκουμε όμως για την ειδολογική μόρφωση που προσφέρουν, δηλ. την γενικότερη καλλιέργεια των ψυχοπνευματικών δυνάμεων, που προσφέρει η γενική μόρφωση. Την σημασία και την αναγκαιότητα της ειδολογικής μόρφωσης δεν μπορεί κανείς να την θέσει εν αμφιβόλω.
Στην περίπτωση των σχολείων γενικής παιδείας και μόρφωσης εξάλλου, όπως είναι το Γυμνάσιο, σκοπός είναι να εισαχθούν οι μαθητές στην κατανόηση όλου του φάσματος του πολιτισμού. Για αυτό επιδιώκεται η παροχή γενικής μόρφωσης, μιας πλατιάς μόρφωσης και όχι στενής και πρακτικής, όπως γίνεται στα επαγγελματικά σχολεία. Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνούμε εν προκειμένω ότι ούτε και στα σχολεία τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης μπορούμε να παραιτηθούμε από την προσφορά γενικής μόρφωσης. Με άλλα λόγια η παροχή γενικής μόρφωσης είναι απαραίτητη σε όλα τα μέλη της κοινωνίας, κυρίως διότι αποτελεί την πλατιά βάση συνεννόησης όλων με όλους, ανεξάρτητα από την θέση την οποία έχει το κάθε μέλος με βάση την ισχύουσα κατανομή εργασίας. Η γενική μόρφωση εξάλλου εξασφαλίζει την βάση, ώστε ο καθείς να κατανοεί την σημασία της εργασίας του άλλου και να συνειδητοποιεί ότι ο κάθε κρίκος της αλυσίδας των επαγγελμάτων είναι σημαντικός και απαραίτητος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται επίσης η απαιτούμενη σε όλες τις κοινωνίες ή ομάδες κοινωνική συνοχή.
ε. Η κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων περιορίζει σημαντικά τις δυνατότητες της παιδαγωγούσας διδασκαλίας. Σχεδόν από τις απαρχές της παιδαγωγικής σκέψης και πράξης ισχύει ως αυτονόητο αξίωμα ότι κάθε διδασκαλία πρέπει να είναι παιδαγωγούσα, να έχει δηλ. ως σκοπό όχι μόνο την μετάδοση γνώσεων και την ανάπτυξη των πνευματικών δυνάμεων, αλλά και την καλλιέργεια της ψυχής, δηλ. την μόρφωση η οποία οδηγεί στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του μαθητή. Με άλλα λόγια η παιδαγωγούσα διδασκαλία αποβλέπει στην καλλιέργεια της διάνοιας του μαθητή, στην ισχυροποίηση της βούλησής του και στην ανάπτυξη ενός πλούσιου συναισθηματικού κόσμου με ζωντανό ενδιαφέρον για κάθε αληθές, αγαθό και ωραίο αλλά και με θετικές προδιαθέσεις προς τον συνάνθρωπο. Δυστυχώς όμως την πλευρά αυτή αδυνατούν να την κατανοήσουν όσοι βλέπουν την εκπαίδευση από την στενή σκοπιά της άμεσης ωφελιμιστικής χρησιμότητας.
στ. Τέλος, η κατάργηση του μαθήματος της Μουσικής ακυρώνει σχεδόν την εκπαιδευτική παράδοση όλου του δυτικού κόσμου. Ομόφωνα σχεδόν η παράδοση αυτή τοποθετεί τις απαρχές του Αναλυτικού Προγράμματος των σχολείων της Δύσεως στην προκλασική και στην κλασική Ελλάδα, όπως μας παραδίδεται από τις παραστάσεις αγγείων με θέμα την σχολική διδασκαλία. Σε όλες σχεδόν αυτές τις παραστάσεις - και είναι πολλές - η Μουσική αποτελεί τον πυρήνα των σχολικών δραστηριοτήτων του μαθητή. Οι γραπτές πηγές συμπληρώνουν την εικόνα αυτή και σύμφωνα με αυτές ο κύκλος της «πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης», όπως θα λέγαμε σήμερα, περιελάμβανε τα μαθήματα τριών δασκάλων, α) του παιδοτρίβη για την άθληση του σώματος, β) του κιθαριστή για την μουσική και γ) του γραμματιστή για τα στοιχεία της Γλώσσας και της Αριθμητικής. Αντίθετα, ο κύκλος της «δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» οριστικοποιήθηκε κατά την ελληνιστική εποχή ως «εγκύκλιος παιδεία» και, αφού πέρασε από τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς και τους Δυτικούς, διατηρήθηκε μέχρι τα νεώτερα χρόνια με την μορφή των επτά ελευθέριων τεχνών. Η Μουσική δεν αποτελούσε απλώς μία από αυτές τις ελευθέριες τέχνες, αλλά διαπερνούσε σχεδόν την διδασκαλία όλων αυτών.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, πιστεύουμε ότι με την κατάργηση του μαθήματος της Μουσικής και των Εικαστικών στο Γυμνάσιο, εξασθενίζει και φτωχαίνει η διδασκαλία, η μόρφωση και η παιδεία. Στοιχειώδης δημοκρατική ευαισθησία απέναντι στους μαθητές, στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς απαιτεί από τους εισηγητές της κατάργησης να κοινοποιήσουν την συλλογιστική τους και να προβάλουν τα δικά τους αντεπιχειρήματα.
* Ο κ. Αχιλλέας Καψάλης είναι καθηγητής της Παιδαγωγικής
Δημοσιεύτηκε στο "ΒΗΜΑ"
