Ανέκαθεν τα κάλαντα, ανάλογα με τον τόπο και την εποχή ήταν μια "αφορμή" να σκιαγραφήσει ο "ανώνυμος δημιουργός" τα βιώματα και τις ευχές της εκάστοτε νεολαίας. Γι' αυτό, πολλές φορές στιχουργικά ξέφευγαν από το θρησκευτικό περιεχόμενό τους και το εμπλούτιζαν με τις κοινωνικές αγωνίες, τα προβλήματα και τα όνειρά τους.
Ενδεικτικά, τα κάλαντα της κατοχής στην Κάλυμνο, τα οποία δυστυχώς, 70 χρόνια μετά, ξαναγίνονται απελπιστικά επίκαιρα.:
ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ-ΚΑΤΟΧΗΣ
ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
Χριστουγέννων αδερφοί μου και Φωτών παραμονή
Και στο σπίτι μας δε βρίσκεις ούτε μπουτσά ψωμί.
Οι αθρώποι πεινασμένοι, μεσ’ τους δρόμους περπατού(ν),
Τω μανταρινιών τα φύλλα τρων για να ‘ποστομωθού(ν).
Και τθυμούνται οι κα(ϋ)μένοι τις παλιές καλές χρονιές
Που γυρίζασι στα σπίτζια με γεμάτες αγκαλιές.
Μέρες, νύχτες τώρα λένε, ότι θα μας δώσουνε,
Από τζυο κιλά πατάτες, δια να μας σώσουνε.
Ο Θεός (ν)α τους φωτίσει, όλους τους εμπόρους μας,
Για να μας τις δώκου(ν) (α)πόψη, να σώσουν τους αθρώπους μας.
Ελπίζετε ως το Πάσχα, πεινασμένα μου παιτζιά,
Πόλεμος να τελειώσει να ‘χουμε πολλά ψωμιά.
Και να κάμουμε αυγούλλες, φτάζουμα πολλά, πολλά,
Κι’ αλαζάρους ένα μπόι, για να τρώμε μια (ε)βδομά(δα).
Μιλητά: Και του χρόνου. Έτη πολλά.
Και στο σπίτι μας δε βρίσκεις ούτε μπουτσά ψωμί.
Οι αθρώποι πεινασμένοι, μεσ’ τους δρόμους περπατού(ν),
Τω μανταρινιών τα φύλλα τρων για να ‘ποστομωθού(ν).
Και τθυμούνται οι κα(ϋ)μένοι τις παλιές καλές χρονιές
Που γυρίζασι στα σπίτζια με γεμάτες αγκαλιές.
Μέρες, νύχτες τώρα λένε, ότι θα μας δώσουνε,
Από τζυο κιλά πατάτες, δια να μας σώσουνε.
Ο Θεός (ν)α τους φωτίσει, όλους τους εμπόρους μας,
Για να μας τις δώκου(ν) (α)πόψη, να σώσουν τους αθρώπους μας.
Ελπίζετε ως το Πάσχα, πεινασμένα μου παιτζιά,
Πόλεμος να τελειώσει να ‘χουμε πολλά ψωμιά.
Και να κάμουμε αυγούλλες, φτάζουμα πολλά, πολλά,
Κι’ αλαζάρους ένα μπόι, για να τρώμε μια (ε)βδομά(δα).
Μιλητά: Και του χρόνου. Έτη πολλά.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
Φέτος δεν έχουμε ψωμιά,
Χαρούψα κοπανούμε
Και την πείνα μας ξεχνούμε.
Άλλοι τα κάμνουν χαλουβά,
Άλλοι τα κάμνουν μπακλαβά,
Τα κάμνουν και πιτθάκια
Για τα ψο μικρά παιάκια.
Και μη χολιάτε πλιό, παιτζά
Εμείς να είμαστε καλά,
Θα ‘ρτει και η καλοχρονιά,
Θα ΄ρτει κι’ ευτυχία
Και θα πάψουν τα δελτία.
Φέτος δεν έχουμε ψωμιά,
Χαρούψα κοπανούμε
Και την πείνα μας ξεχνούμε.
Άλλοι τα κάμνουν χαλουβά,
Άλλοι τα κάμνουν μπακλαβά,
Τα κάμνουν και πιτθάκια
Για τα ψο μικρά παιάκια.
Και μη χολιάτε πλιό, παιτζά
Εμείς να είμαστε καλά,
Θα ‘ρτει και η καλοχρονιά,
Θα ΄ρτει κι’ ευτυχία
Και θα πάψουν τα δελτία.
Ακολουθούν δύο links με αφιερώματα στα παραδοσιακά κάλαντα, σπουδαίο κεφάλαιο της παραδοσιακής μας μουσικής:
ΥΓ. Είναι θλιβερό ότι το έθιμο των καλάντων, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, αρχίζει να εκλείπει. Γιατί μαζί με αυτό, εκλείπουν οι πρώτες απόπειρες παιδικής δημιουργίας και αρχίζουν να διαρρηγνύονται εκείνες οι κοινωνικές σχέσεις οι οποίες συγκροτούν αυτό που λέμε "γειτονιά". Σχέσεις οι οποίες ειδικά στην εποχή της κρίσης είναι πολύτιμες.
